Ўзбекистон Республикасининг 2025 йил 1-чорагида ер усти сувларининг ифлосланиш ҳолати
тўғрисида маълумот
Ер усти сувлари ҳолатини кузатиш 59 та объект, 86 та кузатиш пункти ва 108 та кузатиш нуқтасида ўтказилди. 2025-йилнинг биринчи чорагида туз таркиби, биоген моддалар, устувор ифлослантирувчи моддалар рўйхати ва ифлослантирувчи моддаларнинг ўзига хос компонентларини аниқлаш мақсадида кимёвий таҳлил ўтказилди.
Тошкент шаҳри ва Тошкент вилоятининг сув оқимлари 2025-йилнинг биринчи чорагида ҳам энг катта антропоген юкни кўтаришда давом этмоқда.
Салар канали:
Тошкент шаҳридан қуйида жойлашган кузатиш нуқтасида нитритли азотнинг рухсат этилган концентрасиядан ошиб кетиши аниқланган, бу 2024 йилнинг биринчи чорагидаги даражадан юқори. Ўтган йилнинг ҳисобот даврига нисбатан аммонийли азот концентрацияси пасайган. Фенол, биоген моддалар (БПК5), мис ва хром VI бўйича ҳам ошиб кетиш кузатилди. Кислород танқислиги қайд этилган. Бошқа компонентларнинг таркиби ўтган йилга нисбатан сезиларли даражада ўзгармади. СИИ - V синф - ифлос сув;
- Янгийўл шаҳридан қуйидаги кузатиш нуқтасида нитритли азот ва аммонийли азот миқдори ўтган йилнинг ҳисобот даврига нисбатан рухсат этилган даражадан ошиб кетган. Фенол, биоген моддалар (БПК5), мис, хром VI ва сулфатларнинг ортиқча миқдори ҳам кузатилди. Кислород танқислиги қайд этилган. Бошқа компонентларнинг таркиби ўтган йилга нисбатан сезиларли даражада ўзгармади. СИИ- IV синф - ифлосланган сув;
Қорасув канали:
- ҳисобот даврида устувор ифлослантирувчи моддаларнинг ортиқча миқдори қайд этилмаган. 2025 йил ҳисобот даври учун сув оқимининг кислород режими қониқарли бўлиб, эриган кислород концентрацияси деярли ўзгармади ва ўтган йилнинг ҳисобот даври даражасида қолди. СИИ - II синф - тоза сув.
Бўзсув канали:
- минераллашув, хром VI, нефть маҳсулотлари ва фенол миқдори РЭМ даражасидан ошмади ва амалда 2024-йилнинг биринчи чораги даражасида сақланиб қолди. Сулфатлар, нитритли азот, биоген моддалар (БПК5), мис ва аммонийли азотлар бўйича ошиш кузатилди. 2025 йил ҳисобот даври учун сув оқимининг кислород режими қониқарли бўлиб, эриган кислород концентрацияси деярли ўзгармади ва ўтган йилнинг ҳисобот даври даражасида қолди. СИИ- IV синф - ифлосланган сув.
Чирчиқ дарёси:
- Чирчиқ шаҳридан қуйидаги кузатиш нуқтасида ҳисобот даврида устувор ифлослантирувчи моддаларнинг ортиқча миқдори қайд этилмаган. 2025 йил ҳисобот даври учун сув оқимининг кислород режими қониқарли бўлиб, эриган кислород концентрацияси деярли ўзгармади ва ўтган йилнинг ҳисобот даври даражасида қолди. СИИ - II синф - тоза сув;
- ЎзКТЖМ қуйидаги кузатиш нуқтасида ҳисобот даврида хром VI, нитритли азот ва аммонийли азотнинг ортиқча миқдори қайд этилган. 2025 йил ҳисобот даври учун сув оқимининг кислород режими қониқарли бўлиб, эриган кислород концентрацияси деярли ўзгармади ва ўтган йилнинг ҳисобот даври даражасида қолди. СИИ - III синф - ўртача ифлосланган сув;
- Тошкент шаҳридан қуйидаги кузатиш нуқтасида ҳисобот даврида сулфатлар ва миснинг меъёридан ортиқлиги қайд этилди. 2025 йил ҳисобот даври учун сув оқимининг кислород режими қониқарли бўлиб, эриган кислород концентрацияси деярли ўзгармади ва ўтган йилнинг ҳисобот даври даражасида қолди. СИИ - II синф - тоза сув;
- Новомихайловка посёлкасидаги кузатиш нуқтасида ҳисобот даврида миснинг меъёридан ошиб кетиши қайд этилди. 2025 йил ҳисобот даври учун сув оқимининг кислород режими қониқарли бўлиб, эриган кислород концентрацияси деярли ўзгармади ва ўтган йилнинг ҳисобот даври даражасида қолди. СИИ - II синф - тоза сув;
- Чиноз шаҳридан қуйидаги кузатиш нуқтасида фенол, нитритли азот, сулфатлар, мис, биоген моддалар (БПК5 бўйича) ва аммонийли азот миқдори меъёридан ортиқлиги кузатилди. 2025 йил ҳисобот даври учун сув оқимининг кислород режими қониқарли бўлиб, эриган кислород концентрацияси деярли ўзгармади ва ўтган йилнинг ҳисобот даври даражасида қолди. СИИ - III синф - ўртача ифлосланган сув.
Тошкент вилоятининг сув оқимлари: Сирдарё дарёси, Оҳангарон дарёси, қишлоқ хўжалиги коллекторлари ўтган йилнинг ҳисобот давридагидек ўртача даражада ифлосланган. СИИ қийматига кўра, сув сифати тоза ва ўртача ифлосланган сувларнинг II ва III синфларига тўғри келади, қуйидагилар бундан мустасно:
- Шўрўзак коллектори, бу ерда фенол, нефть маҳсулотлари, мис, сулфатлар ва минераллашув бўйича ортиқча даражалар қайд этилган. 2025 йил ҳисобот даври учун сув оқимининг кислород режими қониқарли бўлиб, эриган кислород концентрацияси деярли ўзгармади ва ўтган йилнинг ҳисобот даври даражасида қолди. СИИ - IV синф - ифлосланган сув.
Фарғона водийсидаги сув оқимларининг (Қўқонсой, Исфайрамсой, Марғилонсой, Жанубий Фарғона канали ва Ўртақизилтепа коллектори) ифлосланиш даражаси 2024 йил ҳисобот давридаги ифлосланиш даражасидан унчалик фарқ қилмайди. Кислород тартиби деярли ўзгармади ва ўтган йилнинг ҳисобот даври даражасида қолди. 2025 йилнинг биринчи чорагида Фарғона водийси дарёларининг сув сифати СИИ қиймати бўйича III синф – ўртача ифлосланган сувларга тўғри келди.
Амударё дарёсининг сув сифати 2024 йил ҳисобот даврига нисбатан деярли ўзгармади. Термиз шаҳари кузатиш нуқтасида фенол ва сулфатларнинг рухсат этилган концентрациядан ошиб кетиши қайд этилди. Нукус шаҳрида кузатишнуқтасида фенол, мис ва сулфатларнинг рухсат этилган концентрациядан ошиб кетиши қайд этилди. Бошқа ифлослантирувчи моддаларнинг ўртача миқдори РЭМ даражасидан паст бўлди. 2025 йил ҳисобот даври учун сув оқимининг кислород режими қониқарли бўлиб, эриган кислород концентрацияси деярли ўзгармади ва ўтган йилнинг ҳисобот даври даражасида қолди. СИИ қийматига кўра, Амударёнинг Термиз ва Нукус шаҳарлари кесимида сув сифати III - ўртача ифлосланган сувга тўғри келди.
Зарафшон дарёси сувининг кимёвий таркиби, асосан, Самарқанд, Каттақўрғон, Навоий шаҳарларидаги саноат корхоналари оқава сувлари, шунингдек, қишлоқ хўжалиги ерларидан оқава сувлар билан дарёга кирувчи ифлосланишлар таъсирида ҳосил бўлади.
- Равот-Хўжа тўғони ҳудудидаги фон кузатиш нуқтасидаги сувнинг ифлосланиш даражаси 2025-йилнинг 1-чорагида фон кўрсаткичларидан ошмади ва 2024-йил ҳисобот даври даражасига тўғри келди. Мис бўйича ортиб кетиш ҳолатлари қайд этилди. СИИ - II синф - тоза сув;
- Самарқанд шаҳари кузатиш нуқтасида (Оққорадарё сув ажратгичи юқорисида) дарёнинг ифлосланиш даражаси амалда ўтган йилнинг ҳисобот даври даражасида сақланиб қолди. Нефть маҳсулотлари, мис ва сулфатлар бўйича меъёрдан ошиб кетиш қайд этилди. СИИ қиймати бўйича сув сифати III синфга тўғри келди - ўртача ифлосланган сув;
- Сиаб коллектори қуйидаги кузатиш нуқтасида нефть маҳсулотлари, мис ва сулфатлар бўйича ортиқ кўрсаткичлар қайд этилган. СИИ қиймати бўйича сув сифати III синфга тўғри келди - ўртача ифлосланган сув;
- Талигулян оқизиғи қуйидаги кузатиш нуқтасида мис ва сулфатларнинг ортиқча миқдори қайд этилган. СИИ қиймати бўйича сув сифати III синфга тўғри келди - ўртача ифлосланган сув;
- Каттақўрғон шаҳри кузатиш нуқтасида нитритли азот, мис ва сулфатлар миқдори меъёридан ортиқлиги аниқланган. СИИ қиймати бўйича сув сифати III синфга тўғри келди - ўртача ифлосланган сув;
- Хатирчи қишлоқ ҳудудида фенол, нефть маҳсулотлари, мис ва сулфатлар миқдори меъёрдан ортиқ бўлган. СИИ қиймати бўйича сув сифати III синфга тўғри келди - ўртача ифлосланган сув;
- Навоий шаҳридан юқори ва қуйидаги кузатиш нуқталарида минераллашув, сулфатлар, хром VI, мис ва феноллар бўйича рухсат этилган концентрациядан ошиб кетиш қайд этилган. Навоий шаҳри ҳудудидаги дарё сувининг сифати СИИ бўйича III синф, ўртача ифлосланган сувга тўғри келди.
Марказий Бухоро коллектори Бухоро шаҳридан юқоридаги кузатиш нуқтаси (Вобкент кўприги) ва Бухоро шаҳридан қуйидаги (Ромитан кўприги) кузатиш нуқталарида: фенол, сулфатлар, мис ва минераллашув бўйича ифлосланиш даражаси ошган. СИИ қийматига кўра, Бухоро шаҳридан юқоридаги ва қуйидаги кузатиш нуқтасида сувнинг сифати ифлосланган сувларнинг IV синфига тўғри келди. Ҳисобот даврида Марказий Бухоро коллекторида Бухоро шаҳридан юқоридаги (Вобкент кўприги) ва Бухоро шаҳридан қуйидаги (Ромитан кўприги) кузатиш нуқтасида 3 та сулфатлар билан юқори даражада ифлосланганлик ҳолати январь-март ойларида қайд этилган. Бошқа ифлослантирувчи моддаларнинг ўртача миқдори РЭМ даражасидан паст бўлди.
Амударё ҳавзасининг энг йирик дарёлари Сурхондарё ва Қашқадарё дарёлари – ҳудди ўтган йилгидек, ўртача даражада ифлосланган. СИИ қийматига кўра, сув сифати II ва III синфларга, тоза ва ўртача ифлосланган сувларга мос келади.
СИИ бўйича сув ифлосланиши мезонлари ва сув сифати яхшиланиши (ёмонлашиши) мезонлари
|
Сув сифати синфи |
Матнли таъриф |
СИИ катталиги |
Сувдан фойдаланиш имконияти тўғрисида маълумот |
|
I |
Жуда тоза |
0.3 дан кам |
Фон экологик ҳолат. Сувдан фойдаланишнинг барча турларида фойдаланиш мумкин. |
|
II |
Тоза |
0.3 дан 1.0 гача |
Инсон таъсири сезиларли, бироқ яхши экологик ҳолати сақланган. Сувдан фойдаланишнинг барча турларида фойдаланиш мумкин. |
|
III |
Ўртача ифлосланган |
1.0 дан 2.5 гача |
Экологик ҳолати қониқарли. Бу сув объектлари сувидан сувдан фойдаланишнинг кўпгина турлари, шу жумладан, стандарт тозалашдан кейин хўжалик-ичимлик мақсадларида фойдаланиш мумкин.
|
|
IV |
Ифлосланган |
2.5 дан 4.0 гача |
Ифлосланган сув оқимлари – ўтиш/нобарқарор экологик ҳолатда, яъни экологик танглик деб аталмиш ҳолатда. Ушбу сув объектларининг сувидан турли мақсадларда фойдаланиш чекланган ва махсус тозалаш ва тайёрлашни талаб қилади.
|
|
V |
Ифлос |
4.0 дан 6.0 гача |
Экологик ҳолати қониқарсиз. Буларга янги суғориш зонасидаги қишлоқ хўжалик ерларида коллектор-зовур тармоғининг сув ҳавзалари ва сув оқимлари, айнан – коллекторлар ва суғориш-оқизиш кўллари, шунингдек, шаҳар жойларда жойлашган ва мураккаб саноат ва хўжалик-маиший оқава сувлари билан ифлосланган сув объектлари киради. Сувдан фойдаланишнинг кўпгина турларида бундай сувдан фойдаланиш чекланган.
|
|
VI |
Жуда ифлос |
6.0 дан 10.0 гача |
Ёмон ёки йўл қўйиб бўлмайдиган экологик ҳолат. Сув объектларининг бу тоифаси кўпинча аҳоли зич жойлашган саноат зоналари учун хосдир. Сув экологик хавфли - ҳар қандай сувдан фойдаланиш тури учун яроқсиз. |
|
VII |
Ҳаддан ташқари ифлос |
10.0 дан юқори |