Ўзбекистон Республикасининг 2025 йил 1-ярим йиллигида ер усти сувларининг ифлосланиш ҳолати
тўғрисида маълумот
Ер усти сувлари ҳолатини кузатиш 59 та объект, 86 пункт, 109 та кузатиш нуқтасида амалга оширилди.
Тошкент шаҳри ва Тошкент вилоятининг сув оқимлари 2025 йилнинг биринчи ярмида аввалгидек энг катта антропоген юкни кўтармоқда.
Салар канали:
- Тошкент шаҳридан қуйида жойлашган кузатиш нуқтасида нитритли азот, аммонийли азот, мис, фенол, органик ва биоген моддалар (БПК5 бўйича), хром VI бўйича рухсат этилган концентрациядан ошиб кетганлиги аниқланди. Кислород танқислиги қайд этилган. Бошқа компонентларнинг таркиби ўтган йилга нисбатан сезиларли даражада ўзгармади. СИИ V синф— ифлос сув.
— сув оқимининг ифлосланган қисми Янгийўл шаҳридан қуйидаги кузатиш нуқтасидир. Фенол, нитритли азот, аммонийли азот, органик ва биоген моддалар (БПК5), мис, нефть маҳсулотлари ва хром VI бўйича рухсат этилган концентрациядан ошиб кетиш қайд этилди. Кислород танқислиги қайд этилган. СИИ- V синф — ифлос сув.
Қорасув канали:
- ҳисобот даврида Тошкент шаҳридан юқоридаги ва қуйидаги кузатиш нуқталарида мис бирикмалари ва хром VI бўйича рухсат этилган концентрациядан ошиб кетиш қайд этилган. Сув оқимининг кислород режими қониқарли бўлиб, эриган кислород концентрацияси деярли ўзгармаган ва ўтган йилнинг ҳисобот даври даражасида сақланиб қолган. СИИ — II синф — тоза сув.
Бўзсув канали:
- ҳисобот даврида Тошкент шаҳридан юқоридаги ва қуйидаги кузатиш нуқталарида ҳамда ён бағри кузатиш нуқталарида мис ва фенолнинг рухсат этилган концентрациясидан ошиб кетиши кузатилган. Ён бағри кузатиш нуқтасида аммонийли азот, нитритли азот, органик ва биоген моддалар (БПК5) бўйича ошиш аниқланган. Сув оқимларининг кислород режими қониқарли бўлиб, эриган кислород концентрацияси деярли ўзгармаган ва ўтган йилнинг ҳисобот даври даражасида сақланиб қолган. СИИ – Тошкент шаҳридан юқоридаги кузатиш нуқтасида— II синф тоза сув; Тошкент шаҳридан қуйидаги кузатиш нуқтасида III-синф ўртача ифлосланган сувлар; ён бағри кузатиш нуқталарида IV-синф, ифлосланган сув.
Чирчиқ дарёси:
- Чирчиқ шаҳридан қуйида жойлашган кузатиш нуқтасида нитритли азот, аммонийли азот, фенол ва мис бирикмаларининг меъёридан ортиқлиги кузатилди. Сув оқимининг кислород режими қониқарли бўлиб, эриган кислород концентрацияси деярли ўзгармаган ва ўтган йилнинг ҳисобот даври даражасида сақланиб қолган. СИИ — IV синф, ифлосланган сув;
- ЎзКТЖМ нинг қуйидаги кузатиш нуқтасида нитритли азот, аммонийли азот, фенол ва мис бирикмалари бўйича меъёридан ортиқлиги аниқланган. Сув оқимининг кислород режими қониқарли бўлиб, эриган кислород концентрацияси деярли ўзгармаган ва ўтган йилнинг ҳисобот даври даражасида сақланиб қолган. СИИ —III синф — ўртача ифлосланган сув;
- Тошкент шаҳридан қуйидаги кузатиш нуқтасида нитритли азот, аммонийли азот, хром VI ва мис бўйича меъёридан ортиқлиги аниқланган. Сув оқимининг кислород режими қониқарли бўлиб, эриган кислород концентрацияси деярли ўзгармаган ва ўтган йилнинг ҳисобот даври даражасида сақланиб қолган. СИИ — IV синф, ифлосланган сув;
— Новомикайловка посёлкасидаги кузатиш нуқтасида мис, хром VI, нитритли азот ва фенол миқдори меъёридан ортиқлиги кузатилди. Сув оқимининг кислород режими қониқарли, эриган кислород концентрацияси деярли ўзгармади ва ўтган йилнинг ҳисобот даври даражасида сақланиб қолди. СИИ — IV синф, ифлосланган сув;
- Чиноз шаҳридан қуйидаги кузатиш нуқтасида мис, аммонийли азот, нитритли азот ва фенол миқдори меъёридан ортиқлиги кузатилди. Сув оқимининг кислород режими қониқарли, эриган кислород концентрацияси деярли ўзгармади ва ўтган йилнинг ҳисобот даври даражасида қолди. СИИ — III синф — ўртача ифлосланган сув. Бошқа назорат қилинадиган аралашмалар учун ортиш холатлари аниқланмади.
Тошкент вилоятининг сув оқимлари: Сирдарё, Оҳангарон дарёси, қишлоқ хўжалиги коллекторлари ўтган йилгидек ўртача даражада ифлосланган. СИИ қийматига кўра, сув сифати тоза ва ўртача ифлосланган сувларнинг II-III синфларига мос келади.
Фарғона водийсидаги сув оқимларининг (Қўқонсой, Исфайрамсой, Марғилонсой, Жанубий Фарғона канали ва Ўртақизилтепа коллектори) ифлосланиш даражаси 2024 йил ҳисобот давридаги ифлосланиш даражасидан унчалик фарқ қилмайди. СИИ қийматига кўра, 2025 йилнинг биринчи ярмида Фарғона водийси дарёларининг сув сифати СИИ қийматига кўра III синф – ўртача ифлосланган сувларга тўғри келди.
Амударё сувининг сифати 2024 йилнинг биринчи ярмига нисбатан деярли ўзгармади. Термиз шаҳар кузатиш нуқтасида фенол, нефть маҳсулотлари ва мис бирикмалари бўйича рухсат этилган концентрациядан ошиб кетиши қайд этилди. Нукус шаҳар кузатиш нуқтасида фенол ва мис бирикмаларининг рухсат этилган концентрациясидан ошиб кетиши қайд этилган. СИИ қийматига кўра, Термиз ва Нукус шаҳарлари кузатиш нуқталарида сув сифати III синф — ўртача ифлосланган сувларга тўғри келди.
Зарафшон дарёси сувининг кимёвий таркиби, асосан, Самарқанд, Каттақўрғон, Навоий шаҳарларидаги саноат корхоналари оқава сувлари, шунингдек, қишлоқ хўжалиги ерларидан оқава сувлар билан дарёга кирувчи ифлосланишлар таъсирида ҳосил бўлади.
- 2025 йилнинг биринчи ярмида Равот-Хўжа тўғони ҳудудидаги фон кузатиш нуқтасида сувнинг ифлосланиш даражаси фон кўрсаткичларидан ошмади ва 2024 йилнинг биринчи ярми даражасига тўғри келди. Мис бўйича озгина ошиш кузатилди. СИИ-II синф — тоза сув;
- Самарқанд шаҳрида (Оққорадарё сув бўлгичидан юқорида) мис, фенол ва нефть маҳсулотлари бўйича меъёридан ортиш кузатилган. СИИ бўйича сув сифати ўртача ифлосланган сувнинг III синфига тўғри келди.
- Сиёб коллекторидан қуйида фенол, нефть маҳсулотлари ва миснинг ортиқча миқдори қайд этилган. СИИ бўйича сув сифати ўртача ифлосланган сувнинг III синфига тўғри келди.
- Толигулён ташламасининг ён бағридан қуйида миснинг ортиқча миқдори қайд этилган. СИИ бўйича сув сифати тоза сувнинг II синфига тўғри келди;
- Каттақўрғон шаҳар кузатиш нуқтасида фенол ва миснинг меъёридан ортиқлиги аниқланди. СИИ бўйича сув сифати ўртача ифлосланган сувнинг III синфига тўғри келди;
- Хатирчи посёлкаси кузатиш нуқтасида миснинг ортиқча миқдори аниқланган. СИИ бўйича сув сифати ўртача ифлосланган сувнинг III синфига тўғри келди;
- Навоий шаҳри ҳудудида минераллашув, мис, сульфатлар, нитритли азот ва фенолнинг рухсат этилган концентрациясидан ошиб кетиши қайд этилди. СИИ бўйича Навоий шаҳри ҳудудидаги дарё сувининг сифати III синф, ўртача ифлосланган сувларга тўғри келди.
Марказий Бухоро коллектори Бухоро шаҳридан юқоридаги (Вобкент кўприги) ва Бухоро шаҳридан қуйидаги (Ромитан кўприги) кузатиш нуқталарида: фенол, сульфат, мис ва минерализация бўйича юқори ифлосланиш даражасини кўрсатди. СИИ қийматига кўра, Бухоро шаҳридан юқоридаги ва қуйидаги сув сифати III синф, ўртача ифлосланган сувларга тўғри келди.
Амударё ҳавзасининг энг йирик дарёлари – Сурхондарё ва Қашқадарёда ҳам ўтган йилгидек ўртача даражада ифлосланган. СИИ қийматига кўра, сув сифати тоза ва ўртача ифлосланган сувларнинг II-III синфларига мос келади.
СИИ бўйича сув ифлосланиши мезонлари ва сув сифати яхшиланиши (ёмонлашиши) мезонлари
|
Сув сифати синфи |
Матнли таъриф |
СИИ катталиги |
Сувдан фойдаланиш имконияти тўғрисида маълумот |
|
I |
Жуда тоза |
0.3 дан кам |
Фон экологик ҳолат. Сувдан фойдаланишнинг барча турларида фойдаланиш мумкин. |
|
II |
Тоза |
0.3 дан 1.0 гача |
Инсон таъсири сезиларли, бироқ яхши экологик ҳолати сақланган. Сувдан фойдаланишнинг барча турларида фойдаланиш мумкин. |
|
III |
Ўртача ифлосланган |
1.0 дан 2.5 гача |
Экологик ҳолати қониқарли. Бу сув объектлари сувидан сувдан фойдаланишнинг кўпгина турлари, шу жумладан, стандарт тозалашдан кейин хўжалик-ичимлик мақсадларида фойдаланиш мумкин.
|
|
IV |
Ифлосланган |
2.5 дан 4.0 гача |
Ифлосланган сув оқимлари – ўтиш/нобарқарор экологик ҳолатда, яъни экологик танглик деб аталмиш ҳолатда. Ушбу сув объектларининг сувидан турли мақсадларда фойдаланиш чекланган ва махсус тозалаш ва тайёрлашни талаб қилади.
|
|
V |
Ифлос |
4.0 дан 6.0 гача |
Экологик ҳолати қониқарсиз. Буларга янги суғориш зонасидаги қишлоқ хўжалик ерларида коллектор-зовур тармоғининг сув ҳавзалари ва сув оқимлари, айнан – коллекторлар ва суғориш-оқизиш кўллари, шунингдек, шаҳар жойларда жойлашган ва мураккаб саноат ва хўжалик-маиший оқава сувлари билан ифлосланган сув объектлари киради. Сувдан фойдаланишнинг кўпгина турларида бундай сувдан фойдаланиш чекланган.
|
|
VI |
Жуда ифлос |
6.0 дан 10.0 гача |
Ёмон ёки йўл қўйиб бўлмайдиган экологик ҳолат. Сув объектларининг бу тоифаси кўпинча аҳоли зич жойлашган саноат зоналари учун хосдир. Сув экологик хавфли - ҳар қандай сувдан фойдаланиш тури учун яроқсиз. |
|
VII |
Ҳаддан ташқари ифлос |
10.0 дан юқори |