2024 йил 9 ойи учун Ўзбекистон Республикасида ер усти сувларининг ифлосланиш ҳолати
тўғрисида маълумот
2024 йилнинг 9 ойи давомида Тошкент шаҳри ва Тошкент вилояти сув оқимлари катта бўлмаган антропоген юкни кўтаришда давом этмоқда.
Салар канали:
- Тошкент шаҳри қуйидаги кузатиш нуқтасида фенол, мис, аммонийли азот ва нитритли азотининг рухсат этилган миқдордан ошиб кетиши аниқланган. Ҳисобот даврида нитритли азот билан юқори даражада ифлосланиши (ЮИ) 1 та ҳолати қайд этилди: май ойининг учинчи ўн кунлиги. 2024-йилнинг 9 ойи давомида каналнинг кислород режими қониқарли, эриган кислород концентрацияси амалда ўзгармаган ва бир хил даражада сақланиб қолган. СИИ V-синф - ифлос сув.
- Янгийўл шаҳридан қуйидаги кузатиш нуқтасида нитритли азот, фенол, биоген моддалари (БПК5 бўйича) ва сулфатларнинг рухсат этилган миқдоридан ошиб кетганлиги аниқланган. 2024-йилнинг 9 ойи давомида каналнинг кислород режими қониқарли, эриган кислород концентрацияси амалда ўзгармаган ва бир хил даражада сақланиб қолган. Бошқа компонентларнинг таркиби ўтган йилга нисбатан сезиларли даражада ўзгармади. СИИ III-синф - ўртача ифлосланган сув.
Қорасув канали:
- ҳисобот даврида нефть маҳсулотлари, минераллашув ва аммонийли азот таркиби, шунингдек, 2023-йилнинг 9 ойи якунлари бўйича РЭМ даражасидан ошмади. Мис бўйича концентрацияларнинг ошиши қайд этилган. 2023 йилнинг ҳисобот даври билан таққослаганда фенол, нитрит азот, хром VI ва сулфатлар миқдори камайган ва рухсат этилган қийматдан ошмаган. 2024-йилнинг 9 ойи давомида каналнинг кислород режими қониқарли, эриган кислород концентрацияси амалда ўзгармаган ва бир хил даражада сақланиб қолган. СИИ III-синфи - ўртача ифлосланган сув.
Бўзсув канали:
- нефть маҳсулотлари ва минераллашув таркиби РЭМ даражасидан ошмади ва 2023 йилнинг 9 ойи даражасида сақланиб қолди. Фенол, нитритли азот, аммонийли азот, мис бирикмалари ва сулфатларнинг ортиқча миқдори кузатилди. 2023 йил ҳисобот даври билан таққослаганда, хром VI таркиби пасайган, аммо рухсат этилган қийматлардан ошмаган. Каналнинг кислород режими қониқарли, эриган кислород концентрацияси деярли ўзгармади ва бир хил даражада қолди. Ҳисобот даврида июль ва август ойларида нитритли азот билан юқори даражада ифлосланиши (ЮИ) 2 та ҳолати қайд этилган. СИИ IV- синф - ифлосланган сув.
Чирчиқ дарёси:
- Чирчиқ шаҳридан қуйида жойлашган кузатиш нуқтасида нефть маҳсулотлари, хром VI, сулфатлар, аммонийли азот, минераллашув миқдори РЭМ даражасидан ошмаган ва ўтган йил даражасида сақланиб қолган. Мис ва нитритли азотининг ошиши кузатилди. Сув оқимининг кислород режими қониқарли, эриган кислород концентрацияси деярли ўзгармади ва бир хил даражада қолди. СИИ II-синф - тоза сув;
- ЎзКТЖМ қуйидаги кузатиш нуқтасида нефть маҳсулотлари, хром VI, сулфатлар, аммонийли азот, минераллашув миқдори РЭМ даражасидан ошмаган ва ўтган йил даражасида сақланиб қолган. Мис бўйича ошиш ҳолатлари кузатилди. 2023 йилнинг ҳисобот даври билан солиштирганда фенол ва нитритли азот миқдори рухсат этилган қийматдан ошмаган ҳолда пасайган. Сув оқимининг кислород режими қониқарли, эриган кислород концентрацияси деярли ўзгармади ва бир хил даражада қолди. СИИ II-синф - тоза сув;
- Тошкент шаҳридан қуйидаги кузатиш нуқтасида нефть маҳсулотлари, хром VI, минераллашуви РЭМ даражасидан ошмаган ва ўтган йил даражасида сақланиб қолган. Нитритли азот ва миснинг ошиши қайд этилган. 2023 йилнинг ҳисобот даврига нисбатан фенол, сулфатлар ва аммоний азот миқдори камайган ва рухсат этилган қийматдан ошмаган. 2024 йил 9 ойлик сув оқимининг кислород режими қониқарли бўлди, эриган кислород концентрацияси амалда ўзгармади ва бир хил даражада қолди. СИИ III-синф - ўртача ифлосланган сув;
- Новомикайловка қишлоғи кузатиш нуқтасида нефть маҳсулотлари, хром VI, аммонийли азот, минераллашув миқдори РЭМ даражасидан ошмади ва ўтган йил даражасида қолди. 2023 йилнинг ҳисобот даври билан таққослаганда, сулфатларнинг таркиби пасайиб, рухсат этилган қийматлардан ошмади. Фенол, мис ва нитритли азотининг ошиши кузатилди. Сув оқимининг кислород режими қониқарли, эриган кислород концентрацияси деярли ўзгармади ва бир хил даражада қолди. СИИ III-синф - ўртача ифлосланган сув;
- Чиноз шаҳридан қуйдаги кузатиш нуқтасида нефть маҳсулотлари, хром VI, аммонийли азот, минераллашув миқдори РЭМ даражасидан ошмаган ва ўтган йил даражасида сақланиб қолган. Фенол, мис ва нитритли азотнинг ошиши кузатилди. Сув оқимининг кислород режими қониқарли, эриган кислород концентрацияси деярли ўзгармади ва бир хил даражада қолди. СИИ III-синф - ўртача ифлосланган сув. Бошқа назорат қилинадиган аралашмалар учун ошиш ҳолатлари аниқланмади.
Тошкент вилоятининг сув оқимлари: Сирдарё д., Оҳангарон д., қишлоқ хўжалиги канализациялари ўтган йилгидек ўртача даражада ифлосланган. СИИ бўйича сув сифати II ва III синфларга тўғри келди - тоза ва ўртача ифлосланган.
Фарғона водийсидаги сув оқимларининг (Қўқонсой, Исфайрамсой, Марғилонсой, Жанубий Фарғона канали ва Ўрта-Қизилтепа коллектори) ифлосланиш даражаси 2023 йилнинг ҳисобот давридаги ифлосланиш даражасидан унчалик фарқ қилмайди. Рухсат этилган максимал концентрациялардан ошиб кетиши фенол, мис, хром VI, минераллашув ва сулфатлар бўйича қайд этилган. Фарғона водийси дарёларининг 2024-йил 9 ойи давомида СИИ бўйича сув сифати III синф – ўртача ифлосланган сувларга тўғри келди.
Амударёнинг сув сифати 2023 йилнинг ҳисобот даврига нисбатан деярли ўзгармади. Термиз шаҳри ҳудудида сулфатлар ва мис бирикмаларининг рухсат этилган концентрациядан ошиб кетиши қайд этилган. Нукус шаҳри ҳудудида сулфатлар ва минераллашув бўйича рухсат этилган концентрациядан ошиб кетганлиги аниқланган. Бошқа ифлослантирувчи моддаларнинг ўртача миқдори РЭМ даражасидан паст. СИИ бўйича Термиз ва Нукус объектларида сув сифати III синф - ўртача ифлосланган сувларга тўғри келди.
Зарафшон дарёси сувининг кимёвий таркиби, асосан, Самарқанд, Каттақўрғон, Навоий шаҳарларидаги саноат корхоналари оқава сувлари билан дарёга кирувчи ифлосланишлар, шунингдек, қишлоқ хўжалиги ерларидан оқава сувлар таъсирида ҳосил бўлади:
- Равот-Хўжа тўғони ҳудудидаги фон қисмида сувнинг ифлосланиш даражаси 2024-йилнинг 9 ойи давомида фон кўрсаткичларидан ошмади ва ўтган йил даражасига тўғри келди. Мис бўйича ошиш ҳолатлари қайд этилган. СИИ - II синф - тоза сув;
- Самарқанд шаҳри кузатиш нуқтасидаги дарёларнинг ифлосланиш даражаси (Оққорадарё сув ажратгичидан юқорида) амалда ўтган йилнинг ҳисобот даври даражасида сақланиб қолди. Мис ва сулфатларнинг ортиқча миқдори қайд этилган. СИИ бўйича сув сифати III синфга тўғри келди - ўртача ифлосланган сувлар;
- Сиёб коллекторидан қуйидаги кузатиш нуқтасида фенол, нефть маҳсулотлари, нитритли азот, мис ва сулфатлар бўйича меъёридан ошиш ҳолатлари қайд этилган. СИИ бўйича сув сифати III синфга тўғри келди - ўртача ифлосланган сувлар;
- Талигулён ён бағридан қуйда жойлашган кузатиш нуқтасида миснинг ошиши ҳолатлари аниқланган. СИИ бўйича сув сифати II синфга тўғри келди - тоза сув;
- Каттақўрғон шаҳри кузатиш нуқтасида фенол ва миснинг меъёридан ошиш ҳолатлари аниқланган. СИИ бўйича сув сифати III синфга тўғри келди - ўртача ифлосланган сувлар;
- Хатирчи қишлоғи кузатиш нуқтасида мис ва сулфатларнинг ортиқча миқдори қайд этилган. СИИ бўйича сув сифати II синфга тўғри келди - тоза сув;
- Навоий шаҳридан юқори ва қуйидаги кузатиш нуқтасида минераллашув, сулфатлар, нитритли азот, мис ва феноллар бўйича рухсат этилган концентрацияларнинг ошиши қайд этилган. Навоий шаҳри ҳудудидаги дарё сувининг сифати СИИ бўйича III синф, ўртача ифлосланган сувга тўғри келди.
Марказий Бухоро коллекторининг Бухоро шаҳри юқоридаги (Вобкент кўприги) ва Бухоро шаҳридан қуйидаги (Ромитан кўприги) участкаларида фенол, сулфатлар ва минераллашув билан ифлосланиш даражаси ошгани кузатилди. СИИ бўйича Бухоро шаҳри юқоридаги ва қуйидаги сув сифати IV синф, ифлосланган сувга тўғри келди. Ҳисобот даврида Марказий Бухоро коллекторининг Бухоро шаҳри юқори ва Бухоро шаҳридан қуйида жойлашган участкаларида январь-февраль ва июнь-июль ойларида 4 та сулфатлар билан юқори даражада ифлосланиш (ЮИ) ҳолатлари қайд этилган. Бошқа ифлослантирувчи моддаларнинг ўртача миқдори РЭМ даражасидан паст бўлди.
Амударё ҳавзасининг энг йирик дарёлари – Сурхондарё ва Қашқадарё ҳудди ўтган йилгидек ўртача даражада ифлосланган. СИИ бўйича сув сифати II ва III синфларга, тоза ва ўртача ифлосланган сувларга тўғри келди.
СИИ бўйича сув ифлосланиши мезонлари ва сув сифати яхшиланиши (ёмонлашиши) мезонлари
|
Сув сифати синфи |
Матнли таъриф |
СИИ катталиги |
Сувдан фойдаланиш имконияти тўғрисида маълумот |
|
I |
Жуда тоза |
0.3 дан кам |
Фон экологик ҳолат. Сувдан фойдаланишнинг барча турларида фойдаланиш мумкин. |
|
II |
Тоза |
0.3 дан 1.0 гача |
Инсон таъсири сезиларли, бироқ яхши экологик ҳолати сақланган. Сувдан фойдаланишнинг барча турларида фойдаланиш мумкин. |
|
III |
Ўртача ифлосланган |
1.0 дан 2.5 гача |
Экологик ҳолати қониқарли. Бу сув объектлари сувидан сувдан фойдаланишнинг кўпгина турлари, шу жумладан, стандарт тозалашдан кейин хўжалик-ичимлик мақсадларида фойдаланиш мумкин.
|
|
IV |
Ифлосланган |
2.5 дан 4.0 гача |
Ифлосланган сув оқимлари – ўтиш/нобарқарор экологик ҳолатда, яъни экологик танглик деб аталмиш ҳолатда. Ушбу сув объектларининг сувидан турли мақсадларда фойдаланиш чекланган ва махсус тозалаш ва тайёрлашни талаб қилади.
|
|
V |
Ифлос |
4.0 дан 6.0 гача |
Экологик ҳолати қониқарсиз. Буларга янги суғориш зонасидаги қишлоқ хўжалик ерларида коллектор-зовур тармоғининг сув ҳавзалари ва сув оқимлари, айнан – коллекторлар ва суғориш-оқизиш кўллари, шунингдек, шаҳар жойларда жойлашган ва мураккаб саноат ва хўжалик-маиший оқава сувлари билан ифлосланган сув объектлари киради. Сувдан фойдаланишнинг кўпгина турларида бундай сувдан фойдаланиш чекланган.
|
|
VI |
Жуда ифлос |
6.0 дан 10.0 гача |
Ёмон ёки йўл қўйиб бўлмайдиган экологик ҳолат. Сув объектларининг бу тоифаси кўпинча аҳоли зич жойлашган саноат зоналари учун хосдир. Сув экологик хавфли - ҳар қандай сувдан фойдаланиш тури учун яроқсиз. |
|
VII |
Ҳаддан ташқари ифлос |
10.0 дан юқори |