2023 йил учун Ўзбекистон Республикасида ер усти сувларининг ифлосланиш ҳолати
тўғрисида маълумот
Ер усти сувларининг ҳолатини кузатиш 59 та объект, 86 та пункт, 108 та кузатиш нуқтасида амалга оширилди.
1105 та намуна танлаб олинди ва таҳлил қилинди, Атроф-муҳит мониторинги давлат дастурига мувофиқ туз таркиби, озуқа моддалари, устувор рўйхатдаги ифлослантирувчи моддалар ва ўзига хос ифлослантирувчи компонентларни аниқлаш мақсадида кимёвий таҳлил ўтказилди. Йил давомида Ўзгидромет лабораториялари томонидан 43 ингредиент бўйича 47515 та аниқлаш ўтказилди.
Тошкент шаҳри ва Тошкент вилояти сув оқимлари 2023 йилда ҳам энг катта антропоген юкни кўтаришда давом этади.
Салар канали:
- Тошкент шаҳридан қуйидаги кузатиш нуқтасида нитритли азот, аммонийли азот, мис, фенол ва нефть маҳсулотлари бўйича ортиш ҳолатлари қайд этилди. Олти валентли хром бирикмаларининг мавжудлиги РЭМ даражасидан паст бўлди. Каналнинг кислород режими қониқарли ва ўтган йил даражасига мос келади. Бошқа компонентларнинг таркиби ўтган йилга нисбатан сезиларли даражада ўзгармади. Ҳисобот даврида нитрит билан ифлосланишнинг 3 та ҳолати қайд этилди: апрель ойининг биринчи ва иккинчи ўн кунлиги, декабрнинг учинчи ўн кунлиги. СИИ — 3,15, IV синф — ифлосланган сув;
- сув оқимининг ифлосланган участкаси Янгийўл шаҳридан қуйидаги кузатиш нуқтаси ҳисобланади. Ҳисобот даврида нитрит билан ифлосланишнинг 3 та ҳолати қайд этилди: апрель ойининг биринчи ва иккинчи ўн кунлиги, декабрнинг учинчи ўн кунлиги. Аммонийли азот, нитритли азот, фенол ва мис бирикмалари бўйича рухсат этилган максимал концентрациядан ошиб кетиш қайд этилди. Каналнинг кислород режими қониқарли ва ўтган йил даражасига мос келади. Бошқа компонентларнинг таркиби ўтган йилга нисбатан сезиларли даражада ўзгармади. СИИ — 3.16, IV синф — ифлосланган сув.
Қорасув канали:
- ҳисобот даврида нефть маҳсулотлари, минераллашув ва аммоний азотининг миқдори, шунингдек, 2022 йил даври каби РЭМ даражасидан ошмади. Фенол, нитритли азот, мис бирикмалари, хром IV ва сульфатлар бўйича концентрацияларнинг ортиши қайд этилди. Сув оқимининг кислород режими қониқарли, эриган кислород концентрацияси деярли ўзгармади ва олдинги даражада қолди. СИИ — 1,52, III синф — ўртача ифлосланган сув.
Бўзсув канали:
- 2023 йилда нефть маҳсулотлари таркиби РЭМ даражасидан ошмади. Фенол, нитритли азот, аммонийли азот, мис бирикмалари, хром IV, сульфатлар ва минерализация бўйича ортиш кузатилди. Сув оқимининг кислород режими қониқарли, эриган кислород концентрацияси деярли ўзгармади ва олдинги даражада қолди. СИИ — 4,26, V синф — ифлос сув.
Чирчиқ дарёси:
- Чирчиқ шаҳридан қуйидаги кузатиш нуқтасида нефть маҳсулотлари, хром VI, сульфатлар, аммонийли азот ва минераллашув миқдори РЭМ даражасидан ошмади ва ўтган йил даражасида сақланиб қолди. Фенол, нитритли азот ва мис бўйича ортиш кузатилди. Сув оқимининг кислород режими қониқарли, эриган кислород концентрацияси деярли ўзгармади ва олдинги даражада қолди. СИИ — III синф — ўртача ифлосланган сув;
- ЎзҚТЖМдан қуйидаги кузатиш нуқтасида нефть маҳсулотлари, хром VI, сульфатлар ва минераллашув миқдори РЭМ даражасидан ошмади ва ўтган йил даражасида сақланиб қолди. Фенол, мис, нитритли азот ва аммонийли азот бўйича ортиш кузатилди. Сув оқимининг кислород режими қониқарли, эриган кислород концентрацияси деярли ўзгармади ва олдинги даражада қолди. СИИ — III синф — ўртача ифлосланган сув;
- Тошкент шаҳридан қуйидаги кузатиш нуқтасида нефть маҳсулотлари, хром VI, аммонийли азот ва минераллашув миқдори РЭМ даражасидан ошмади ва ўтган йил даражасида сақланиб қолди. Фенол, нитритли азот, мис ва сульфатлари бўйича ортиш қайд этилди. Сув оқимининг кислород режими қониқарли, эриган кислород концентрацияси деярли ўзгармади ва олдинги даражада қолди. СИИ — III синф — ўртача ифлосланган сув;
- Новомикайловка посёлкасидаги кузатиш нуқтасида нефть маҳсулотлари, хром VI, аммонийли азот ва минераллашув миқдори РЭМ даражасидан ошмади ва ўтган йил даражасида қолди. Фенол, мис, сульфатлар ва нитритли азот бўйича ортиш кузатилди. Сув оқимининг кислород режими қониқарли бўлди, эриган кислород концентрацияси деярли ўзгармади ва олдинги даражада қолди. СИИ — III синф — ўртача ифлосланган сув;
- Чиноз шаҳридан қуйидаги кузатиш нуқтасида нефть маҳсулотлари, хром VI ва минераллашув миқдори РЭМ даражасидан ошмади ва ўтган йил даражасида сақланиб қолди. Фенол, сульфатлар, мис, аммонийли азот ва нитритли азот бўйича ортиш кузатилди. Сув оқимининг кислород режими қониқарли, эриган кислород концентрацияси деярли ўзгармади ва бир хил даражада қолди. СИИ — III синф — ўртача ифлосланган сув. Бошқа назорат қилинадиган аралашмалар бўйича ортиш ҳолатлари кузатилмади.
Тошкент вилоятининг сув оқимлари: Сирдарё дарёси, Оҳангарон дарёси, қишлоқ хўжалиги коллекторлари ўтган йилгидек ўртача даражада ифлосланган. СИИ бўйича сув сифати тоза ва ўртача ифлосланган сувларнинг II ва III синфларига тўғри келди, қуйидагилар бундан мустасно:
- Шўрўзак коллектори, нефть маҳсулотлари, нитритли азот, хром IV ва аммонийли азот миқдори РЭМ даражасидан ошмаган ва ўтган йил даражасида сақланиб қолган. Фенол, мис, сульфатлар ва минерализация бўйича ортиш ҳолатлари қайд этилди. Ҳисобот даврида май, июль ва сентябр ойларида 3 та сульфат билан юқори ифлосланиш ҳолати қайд этилди. Сув оқимининг кислород режими қониқарли, эриган кислород концентрацияси деярли ўзгармади ва бир хил даражада қолди. СИИ — IV синф — ифлосланган сув;
- ГПК-С коллектори, нитритли азот, хром VI ва аммонийли азот миқдори РЭМ даражасидан ошмади ва ўтган йил даражасида қолди. Фенол, нефть маҳсулотлари, мис, минерализация ва сульфатлар бўйича ортиш ҳолатлари қайд этилди. Ҳисобот даврида май ойида 1 та юқори сульфат билан ифлосланиш ҳолати қайд этилди. Сув оқимининг кислород режими қониқарли бўлди, эриган кислород концентрацияси деярли ўзгармади ва бир хил даражада қолди. СИИ — IV синф — ифлосланган сув.
Фарғона водийсидаги сув оқимларининг (Қўқонсой, Исфайрамсой, Марғилонсой, Жанубий Фарғона канали ва Ўрта-Қизилтепа коллектори) ифлосланиш даражаси 2022 йилнинг ҳисобот давридаги ифлосланиш даражасидан унчалик фарқ қилмайди. Фарғона водийси дарёларининг 2023 йил учун СИИ бўйича сув сифати III синф – ўртача ифлосланган сувларга тўғри келди.
Амударё дарёсининг сув сифати 2022 йилнинг ҳисобот даврига нисбатан деярли ўзгармади. Термиз шаҳри ҳудудида фенол, сульфатлар, нефть маҳсулотлари ва мис бирикмаларининг рухсат этилган максимал концентрациядан ошиб кетиши қайд этилди. Нукус шаҳри ҳудудида сульфатлар ва мис бирикмаларининг рухсат этилган максимал концентрациясидан ошиб кетганлиги қайд этилди. Бошқа ифлослантирувчи моддаларнинг ўртача миқдори РЭМ даражасидан паст. СИИ бўйича Термиз ва Нукус шаҳарларида сув сифати III синф — ўртача ифлосланган сувга тўғри келди.
Зарафшон дарёси сувининг кимёвий таркиби асосан, Самарқанд, Каттақўрғон, Навоий шаҳарларидаги саноат корхоналари оқава сувлари, шунингдек, қишлоқ хўжалиги ерларидан оқава сувлар билан дарёга кирувчи ифлосланишлар таъсирида ҳосил бўлади.
- Равот-Хўжа тўғони ҳудудидаги фон қисмида сувнинг ифлосланиш даражаси 2023 йил даврида фон кўрсаткичларидан ошмади ва ўтган йил даражасига тўғри келди. Мис ва фенол бўйича аҳамиятсиз ортиш қайд этилди. СИИ — III синф — ўртача ифлосланган сув;
- Каттақўрғон шаҳри ва Хатирчи посёлкаси кузатиш нуқталаридаги ифлосланиш даражаси фон қийматларидан ошмади. Фенол, нефть маҳсулотлари, нитритли азот ва мис бўйича бироз ошиш ҳолатлари қайд этилди. СИИ бўйича сув сифати - III синф — ўртача ифлосланган сувларга тўғри келди;
- Самарқанд шаҳридаги кузатиш нуқтасида (Оққорадарё сув бўлгичидан юқорида) фенол, хром VI, аммонийли азот, сульфатлар ва минераллашув миқдори РЭМ даражасидан ошмади ва ўтган йил даражасида сақланиб қолди. Нефть маҳсулотлари, нитритли азот ва мис бўйича ортиш қайд этилди. СИИ бўйича сув сифати III синфга тўғри келди — ўртача ифлосланган сув;
- Сиёб коллекторидан қуйидаги кузатиш нуқтасида фенол, нефть маҳсулотлари, нитритли азот, мис ва сульфатлар бўйича ортиш қайд этилди. СИИ бўйича сув сифати III синф — ўртача ифлосланган сувларга тўғри келди;
- Толлигулён ташламаси ён бағридан қуйидаги кузатиш нуқтасида фенол, нефть маҳсулотлари, нитритли азот ва мис бўйича ортиш қайд этилди. СИИ бўйича сув сифати - III синф, ўртача ифлосланган сувга тўғри келди;
- Навоий вилоятида максимал рухсат этилган концентрациялардан ошиб кетиш: минерализация, мис, сульфатлар, нитритли азот ва фенол бўйича қайд этилди. Навоий шаҳри ҳудудидаги дарё сувининг сифати СИИ бўйича - III синф, ўртача ифлосланган сувга тўғри келди.
Марказий Бухоро коллекторининг Бухоро шаҳридан юқоридаги (Вобкент кўприги) ва Бухоро шаҳридан қуйидаги (Ромитан кўприги) кузатиш нуқталарида фенол, мис бирикмалари, сульфатлар ва минераллашув бўйича ортиш ҳолатлари кузатилди. СИИ бўйича Бухоро шаҳридан юқоридаги ва қуйидаги сув сифати IV синф, ифлосланган сувга тўғри келди. Ҳисобот даврида Марказий Бухоро коллекторининг Бухоро шаҳридан юқоридаги кузатиш нуқтасида (Вобкент кўприги) январь-февраль, апрель-май ва август-октябрь ойларида 7 та юқори сульфат билан ифлосланиш ҳолатлари қайд этилди. Бухоро шаҳридан қуйидаги кузатиш нуқтасида (Ромитан кўприги) январь-февраль ва апрель-октябрь ойлари давомида 9 та юқори сульфат билан ифлосланиш ҳолати қайд этилди. Бошқа ифлослантирувчи моддаларнинг ўртача миқдори РЭМ даражасидан паст бўлди.
Амударё ҳавзасининг энг йирик дарёлари – Сурхондарё ва Қашқадарё худди ўтган йилгидек ўртача даражада ифлосланган. СИИ бўйича сув сифати тоза ва ўртача ифлосланган II ва III синфларга тўғри келди.