Ўзбекистон Республикасининг 2025 йилнинг 9 ойи якунлари бўйича ер усти сувларининг ифлосланиш ҳолати
тўғрисида маълумот
Ер усти сувлари сифати ҳолати устидан кузатувлар 59 та объектда, 86 та пунктда ва 109 та кузатиш нуқтасида олиб борилди. Туз таркибини, озуқа моддаларини, биоген ифлослантирувчи моддаларни ва махсус ифлослантирувчи таркибий қисмларни аниқлаш учун кимёвий таҳлил ўтказилди. Тошкент шаҳри ва Тошкент вилоятидаги сув оқимлари 2025 йилнинг 9 ойи давомида катта антропоген юкни кўтаришда давом этмоқда.
Салар канали:
- Тошкент шаҳрининг қуйи қисмидаги кузатиш нуқтасида ўтган йилнинг ҳисобот даврига нисбатан нитритли азот ва аммонийли азот концентрацияси ошиб, рухсат этилган меъёрдан ошиб кетди. Мис, фенол, органик ва озуқа моддалари (БПК5) ва хром VI бўйича ҳам ошиб кетиш кузатилди. Каналнинг кислород режими қониқарли бўлиб, эриган кислород концентрацияси деярли ўзгармаган. Бошқа компонентларнинг концентрацияси ўтган йилга нисбатан сезиларли даражада ўзгармади. СИИ, V синф — ифлос сув;
- сув оқимининг ифлосланган қисми Янгийўл шаҳридан қуйидаги кузатиш нуқтаси. Фенол, нитритли азот, аммонийли азот, органик ва биоген моддалар (БПК5), мис, нефть маҳсулотлари ва хром VI бўйича рухсат этилган концентрациядан ошиб кетиш қайд этилди. Кислород танқислиги қайд этилди. СИИ, V синф – ифлос сув.
Қорасув канали:
- Ҳисобот даврида Тошкент шаҳрининг юқори ва қуйи оқимидаги кузатиш нуқталарида мис бирикмалари ва фенолнинг рухсат этилган концентрациядан ошиб кетиши қайд этилди. Сув оқимининг кислород режими қониқарли бўлиб, эриган кислород концентрацияси деярли ўзгаришсиз қолди. СИИ – Тошкент шаҳридан юқоридаги кузатиш нуқтасида II синф – тоза сув; Тошкент шаҳридан қуйидаги кузатиш нуқтасида III синф - ўртача ифлосланган сув.
Бўзсув канали:
– Ҳисобот даврида Тошкент шаҳридан юқоридаги ва қуйидаги кузатиш нуқталарида, шунингдек, ён бағри участкасида мис ва фенолнинг рухсат этилган концентрацияси ошиб кетди. Ён бағридаги участкада аммонийли азот, нитритли азот ва хром VI дан ошиб кетиши кузатилди. Сув оқимининг кислород режими қониқарли бўлиб, эриган кислород концентрацияси деярли ўзгаришсиз қолди. Тошкент шаҳриан юқоридаги кузатиш нуқтасида СИИ - II синф – тоза сув; Тошкент шаҳридан қуйидаги кузатиш нуқтасида III синф – ўртача ифлосланган сув; ён бағри участкасида IV синф - ифлосланган сув.
Чирчиқ дарёси:
- Чирчиқ шаҳридан қуйидаги кузатиш нуқтасида нитритли азот, аммонийли азот, фенол, мис бирикмалари бўйича ошиш ҳолатлари кузатилди. Сув оқимининг кислород ҳолати қониқарли, эриган кислород концентрацияси деярли ўзгаришсиз қолди. СИИ - III синф - ўртача ифлосланган сув;
- ЎзКТЖМ қуйидаги кузатиш нуқтасида нитритли азот, аммонийли азот ва фенол бўйича ошиш кузатилди. Сув оқимининг кислород ҳолати қониқарли, эриган кислород концентрацияси деярли ўзгаришсиз қолди. СИИ- III синф - ўртача ифлосланган сув;
- Тошкент шаҳридан қуйидаги кузатиш нуқтасида нитритли азот, аммонийли азот, хром VI, органик ва биоген моддалар (БПК5), фенол ва мис бўйича меъёрдан ошиш қайд этилди. Сув оқимининг кислород режими қониқарли бўлди, эриган кислород концентрацияси деярли ўзгармади. СИИ, IV синф, ифлосланган сув;
- Новомихайловка посёлкасида мис, хром VI, нитритли азот, фенол бўйича ошиш ҳолатлари кузатилди. Сув оқимининг кислород режими қониқарли бўлди, эриган кислород концентрацияси деярли ўзгармади. СИИ, III синф - ўртача ифлосланган сув;
- Чиноз шаҳаридан қуйидаги кузатиш нуқтасида мис, аммонийли азот, нитритли азот ва фенол бўйича меъёрдан ошиш кузатилди. Сув оқимининг кислород режими қониқарли бўлиб, эриган кислород концентрацияси деярли ўзгармади. СИИ, III синф - ўртача ифлосланган сув.
Бошқа назорат қилинган ифлослантирувчи моддалар бўйича ҳеч қандай ошиб кетиш ҳолатлари кузатилмади.
Тошкент вилояти сув оқимлари, жумладан, Сирдарё, Оҳангарон дарёлари, қишлоқ хўжалиги коллекторлари ўтган йилдагидек ўртача даражада ифлосланган. СИИ қийматига кўра, сув сифати тоза ва ўртача ифлосланган сувнинг II-III синфларига тўғри келди.
Фарғона водийсидаги сув оқимларининг (Қўқонсой, Исфайрамсой, Марғилонсой, Жанубий Фарғона канали, Ўртақизилтепа коллектори) ифлосланиш даражаси 2024 йил ҳисобот давридаги ифлосланиш даражасидан унчалик фарқ қилмайди. 2025 йилнинг 9 ойи давомида Фарғона водийсидаги дарёлардаги сув сифати (СИИ қийматига кўра) ўртача ифлосланган сувнинг III синфига тўғри келди.
Амударё дарёсининг сув сифати 2024 йил ҳисобот даврига нисбатан деярли ўзгармади. Термиз шаҳридаги кузатиш нуқтасида фенол ва нефть маҳсулотларининг рухсат этилган концентрациядан ошиб кетиши кузатилди. Нукус шаҳридаги кузатиш нуқтасида фенолнинг рухсат этилган концентрациясидан ошиб кетиши кузатилди. СИИ қийматига кўра, Термиз ва Нукус шаҳарларидаги кузатиш нуқталари сув сифати III синф - ўртача ифлосланган сувга тўғри келди.
Зарафшон дарёсининг кимёвий таркибига, биринчи навбатда, Самарқанд, Каттақўрғон, Навоий шаҳарларидаги саноат корхоналари оқава сувлари, шунингдек, қишлоқ хўжалиги ерларидан оқава сувлар орқали дарёга кирувчи ифлослантирувчи моддалар таъсир кўрсатади.
- Равот-Хўжа тўғони ҳудудидаги фон кесимида сувнинг ифлосланиш даражаси 2025 йилнинг 9 ойи давомида фон кўрсаткичларидан ошмади ва 2024 йил ҳисобот даври даражасига тўғри келди. Мис бўйича озгина ошиш кузатилди. СИИ, II синф — тоза сув;
- Самарқанд шаҳрида (Оққорадарё сув бўлгичининг юқори оқимида) мис, фенол ва нефть маҳсулотлари бўйича ошиш кузатилди. СИИ қийматига кўра сув сифати тоза сувлар II синфига тўғри келди.
- Сиёб коллекторидан қуйида фенол, нефть маҳсулотлари ва мис бўйича ошиш кузатилди. СИИ қийматига кўра сув сифати ўртача ифлосланган сувлар III синфига тўғри келди.
- Толлигулён сув ташламаси ён бағридан қуйида мис бўйича ошиш қайд этилди. СИИ қийматига кўра, сув сифати II синф тоза сувларга тўғри келди;
- Каттақўрғон шаҳаридаги кузатиш нуқтасида фенол ва мис бўйича ошиш кузатилди. СИИ қийматига кўра сув сифати II синф тоза сувларга тўғри келди;
– Хатирчи посёлкасидаги кузатиш нуқтасида мис ва нефть маҳсулотлари бўйича ошиш ҳолатлари қайд этилди. СИИ қийматига кўра сув сифати II синф тоза сувларга тўғри келди;
- Навоий шаҳрида минераллашув, мис, сульфатлар, нитритли азот ва фенолнинг рухсат этилган концентрациясидан ошиб кетганлиги қайд этилди. Навоий вилоятидаги дарё сувининг сифати, СИИ қийматига кўра III синф, ўртача ифлосланган сувга тўғри келади.
Марказий Бухоро коллектори, Бухоро шаҳрининг юқорисидаги кузатиш нуқтасида (Вобкент кўприги) ва Бухоро шаҳрининг қуйидаги кузатиш нуқтасида (Ромитан кўприги) фенол, сульфат, мис, минераллашув, шунингдек, органик ва биоген моддалари (ХПК) бўйича юқори ифлосланиш даражаси кузатилди. СИИ қийматига кўра Бухоро шаҳрининг юқори ва қуйи кузатиш нуқтасида сув сифати III синф, ўртача ифлосланган сувга тўғри келди.
Амударё ҳавзасидаги энг йирик дарёлар - Сурхондарё ва Қашқадарё худди ўтган йилгидек ўртача даражада ифлосланган. СИИ қийматига кўра сув сифати тоза ва ўртача ифлосланган сувларнинг II-III синфига тўғри келди.
СИИ бўйича сув ифлосланиши мезонлари ва сув сифати яхшиланиши (ёмонлашиши) мезонлари
|
Сув сифати синфи |
Матнли таъриф |
СИИ катталиги |
Сувдан фойдаланиш имконияти тўғрисида маълумот |
|
I |
Жуда тоза |
0.3 дан кам |
Фон экологик ҳолат. Сувдан фойдаланишнинг барча турларида фойдаланиш мумкин. |
|
II |
Тоза |
0.3 дан 1.0 гача |
Инсон таъсири сезиларли, бироқ яхши экологик ҳолати сақланган. Сувдан фойдаланишнинг барча турларида фойдаланиш мумкин. |
|
III |
Ўртача ифлосланган |
1.0 дан 2.5 гача |
Экологик ҳолати қониқарли. Бу сув объектлари сувидан сувдан фойдаланишнинг кўпгина турлари, шу жумладан, стандарт тозалашдан кейин хўжалик-ичимлик мақсадларида фойдаланиш мумкин.
|
|
IV |
Ифлосланган |
2.5 дан 4.0 гача |
Ифлосланган сув оқимлари – ўтиш/нобарқарор экологик ҳолатда, яъни экологик танглик деб аталмиш ҳолатда. Ушбу сув объектларининг сувидан турли мақсадларда фойдаланиш чекланган ва махсус тозалаш ва тайёрлашни талаб қилади.
|
|
V |
Ифлос |
4.0 дан 6.0 гача |
Экологик ҳолати қониқарсиз. Буларга янги суғориш зонасидаги қишлоқ хўжалик ерларида коллектор-зовур тармоғининг сув ҳавзалари ва сув оқимлари, айнан – коллекторлар ва суғориш-оқизиш кўллари, шунингдек, шаҳар жойларда жойлашган ва мураккаб саноат ва хўжалик-маиший оқава сувлари билан ифлосланган сув объектлари киради. Сувдан фойдаланишнинг кўпгина турларида бундай сувдан фойдаланиш чекланган.
|
|
VI |
Жуда ифлос |
6.0 дан 10.0 гача |
Ёмон ёки йўл қўйиб бўлмайдиган экологик ҳолат. Сув объектларининг бу тоифаси кўпинча аҳоли зич жойлашган саноат зоналари учун хосдир. Сув экологик хавфли - ҳар қандай сувдан фойдаланиш тури учун яроқсиз. |
|
VII |
Ҳаддан ташқари ифлос |
10.0 дан юқори |